Ngày càng nhiều ba mẹ lo lắng khi con mình hơn 2 tuổi nhưng vẫn chưa biết nói hoặc nói rất ít. Liệu đó có phải dấu hiệu của trẻ chậm nói? Tình trạng này có đáng lo không, nguyên nhân từ đâu và làm sao để can thiệp hiệu quả? Cùng Nounou hiểu rõ vấn đề và hỗ trợ con đúng cách từ sớm.

1. Như thế nào là trẻ chậm nói?

Trẻ chậm nói là khi trẻ không đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ đúng độ tuổi. Điều này được thể hiện rất rõ qua tình trạng gặp khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ, nói, giao tiếp với mọi người. Ví dụ, trẻ 18 tháng chưa nói được từ đơn, hoặc 2 tuổi chưa nói được câu có 2 từ. Đây là một tình trạng phát triển chậm hơn so với độ tuổi trung bình, nhưng không đồng nghĩa với việc chậm phát triển trí tuệ.

2. Chậm nói khác gì với chậm phát triển ngôn ngữ?

Nhiều ba mẹ nhầm lẫn giữa trẻ chậm nói và trẻ chậm phát triển ngôn ngữ nhưng đây là 2 vấn đề hoàn toàn khác nhau. Thông thường, trẻ chậm nói chỉ gặp khó khăn tạm thời trong việc diễn đạt, phát âm ngôn ngữ nhưng vẫn có khả năng giao tiếp thông qua ánh mắt, hành động. Trong khi đó, chậm phát triển ngôn ngữ là liên quan đến sự rối loạn trong quá trình hiểu và sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả. Vì thế ba mẹ nên theo dõi con với những dấu hiệu thường xuyên nhằm can thiệp kịp thời.

(Chậm nói có gì khác so với chậm phát triển ngôn ngữ?)

3. Nguyên nhân khiến trẻ chậm nói

Chậm nói ở trẻ không chỉ xuất phát từ yếu tố tâm sinh lỹ mà còn được gây ra bởi các bệnh lý vốn có. 

• Xét về yếu tố tâm sinh lý, trẻ có thể bị chậm nói nếu sống trong môi trường thiếu sự quan tâm, giao tiếp của cha mẹ. Điều này được lý giải bởi quá trình trẻ có xu hướng nghe, sao chép và học hỏi từ cuộc hội thoại thông thường của những người xung quanh. Vậy nên nếu người thân trong nhà ít trò chuyện, tiếp xúc với bé thì khả năng chậm nói của bé sẽ gia tăng.
• Về mặt bệnh lý, chậm nói có thể là biểu hiện của rối loạn phát triển ở trẻ hoặc gặp các bất thường về sức khỏe như dị tật bẩm sinh, viêm màng não,...Một số trường hợp trẻ gặp vấn đề về cấu trúc miệng như dính thắng lưỡi hoặc khiếm khuyết ở vòm miệng. Đây là tình trạng rất hiếm, chỉ khoảng 5-10% trẻ em mắc phải. Dây thắng lưỡi ngắn gây khó khăn trong việc phát âm, dẫn đến vấn đề bị chậm nói. Đối với trẻ tự kỷ, việc chậm nói hay khó nói có thể là một dấu hiệu, nhưng không phải tất cả trẻ chậm nói đều mắc tự kỷ.

(Nguyên nhân khiến trẻ chậm nói)

4. Dấu hiệu chậm nói ở trẻ

Chậm nói ở trẻ thường có những biểu hiện khác nhau tương ứng với từng độ tuổi. 

• 3 - 6 tháng

Trẻ không có phản ứng với âm thanh lớn, không cười hay thể hiện biểu cảm bằng âm thanh

• 6 - 12 tháng

- Trẻ không bập bẹ những âm đơn như “ba”, “ma”.

- Không sử dụng cử chỉ tay chân để giao tiếp.

• 12 - 18 tháng

- Trẻ không nói được từ đơn nào như “bà”, “mẹ”, “bố”. Bé giao tiếp chỉ yếu bằng việc khóc hoặc kéo tay người lớn để đòi hỏi.

- Không bắt chước âm thanh hoặc cử chỉ của người lớn.

• 18 - 24 tháng

- Vốn từ vựng của trẻ rất ít, chỉ dưới 10 từ.

- Bé không biết cách ghép 2 từ lại với nhau (“mẹ bế”, “ăn cơm”).

- Không thể gọi tên các vật quen thuộc như “sữa”, “bóng”, “xe”

• 2 - 3 tuổi

- Không nói được câu ngắn 2 – 3 từ.

- Không hiểu các câu đơn giản như “đưa mẹ cái ly”.

- Yếu tố bên ngoài như người lạ khó hiểu lời trẻ nói.

• 3 - 4 tuổi

- Trẻ nói câu thiếu chủ ngữ – vị ngữ rõ ràng.

- Phát âm sai thường xuyên, không rõ tiếng, lắp bắp kéo dài.

• 4 tuổi trở lên

- Trẻ tỏ ra rụt rè, né tránh khi phải giao tiếp với người lạ.

- Trẻ không biết kể chuyện hay miêu tả đơn giản.

- Không hiểu các khái niệm trừu tượng như "hôm qua", "mai".

5. Ba mẹ nên làm gì nếu bé gặp phải tình trạng này

Trẻ có khả năng nghe, hiểu từ rất sớm. Ngoại trừ dấu hiệu bệnh lý bẩm sinh, nếu trẻ bị chậm nói, cha mẹ có thể áp dụng các phương pháp dưới đây giúp trẻ cải thiện khả năng phát triển ngôn ngữ. 

5.1. Chế độ sinh hoạt

Một chế độ sinh hoạt khoa học và thân thiện với ngôn ngữ là chìa khóa giúp cải thiện tình trạng trẻ chậm nói. Cha mẹ nên xây dựng thói quen sinh hoạt hằng ngày xoay quanh sự tương tác và giao tiếp, từ đó giúp con kích thích não bộ, tăng khả năng phản xạ ngôn ngữ tự nhiên. Dưới đây là một số cách hữu ích:

• Tăng cường giao tiếp với trẻ: Ba mẹ hãy tích cực tương tác cử chỉ và trò chuyện với trẻ dù bé vẫn chưa phản hồi được. Khi trò chuyện cùng con, ba mẹ nên nói chậm rãi, từ từ bởi trẻ sẽ học được cách phát âm chính xác. Đây là một trong những cách hiệu quả giúp trẻ giảm rủi ro tình trạng chậm nói. Ba mẹ có thể hát, kể chuyện, ru ngủ để tập cho trẻ phản xạ tốt hơn về âm thanh xung quanh.
• Khuyến khích trẻ tham gia hoạt động ngoài trời: Hoạt động ngoài trời vừa phát triển thể chất, vừa là cơ hội để bé tìm hiểu, tương tác với thế giới xung quanh một cách tự nhiên nhất. Khi tham gia các trò chơi bên ngoài, bé có cơ hội để học, để giao tiếp và gặp gỡ bạn bè. Từ đó bé sẽ dễ dàng diễn đạt điều mình mong muốn. 
• Tránh xa thiết bị thông minh: Việc cho trẻ tiếp xúc quá nhiều với máy tính, điện thoại gia tăng khả năng ảnh hưởng đến quá trình phát triển ngôn ngữ. Ba mẹ nên hạn chế tối đa thời gian sử dụng thiết bị điện tử của trẻ. Thay vào đó, ba mẹ có thể dành nhiều thời gian cho con hơn cùng hoạt động thể chất. 
• Nhờ đến chuyên gia ngôn ngữ trị liệu: Nếu đã áp dụng tất cả những phương pháp trên nhưng không thực sự khả thi với trẻ, ba mẹ hãy tìm đến biện pháp dạy trẻ chậm nói đặc biệt. Đây cũng là cách cải thiện tình trạng chậm nói ở trẻ, mang lại hiệu quả phù hợp cho cá nhân mỗi trẻ.

>>>Xem thêm: Bật nhạc cho bé khi ngủ có giúp trẻ ngủ ngon và thông minh hơn 

(Ba mẹ nên làm gì nếu trẻ chậm nói)

5.2. Thực đơn dinh dưỡng

Bên cạnh giải pháp can thiệp về lối sinh hoạt hàng ngày và y khoa, trẻ cần được xây dựng một thực đơn ăn uống giàu dinh dưỡng để phát triển não bộ và hỗ trợ giao tiếp. Do đó, ba mẹ nên ưu tiên các loại thực phẩm sau:

• Vua của mọi thực phẩm chính là Omega - 3. Đây là loại chất béo quan trọng ba mẹ nên bổ sung cho bé hàng ngày. Khi được cung cấp đầy đủ Omega - 3. não bộ sẽ hoạt động tốt hơn. Từ đó gia tăng khả năng ghi nhớ và giao tiếp. Chất dinh dưỡng này có nhiều trong cá hồi, cá thu, óc chó, hạt lanh… 
• Chất đạm được xem là nguyên liệu chính để xây dựng và tái tạo sức mạnh thần kinh. Ba mẹ hãy cho bé ăn đủ trứng, thịt, sữa, đậu… trong mỗi bữa ăn.
• Vitamin và khoáng chất là trợ thủ đắc lực trong quá trình cải thiện tình trạng chậm nói ở trẻ. Vitamin nhóm B (đặc biệt là B6, B12) và D giúp hệ thần kinh hoạt động trơn tru. Song song việc bổ sung bằng uống thực phẩm chức năng (nhưng phải có sự tin dùng từ bác sĩ), ba mẹ có thể dùng các loại thực phẩm như gan, lòng đỏ trứng, rau lá xanh, ngũ cốc nguyên hạt.
• Chất chống oxy hóa trong rau củ và trái cây giúp bảo vệ tế bào não khỏi tổn thương. Có rất nhiều loại rau củ tốt cho sức khỏe của trẻ như việt quất, bông cải xanh, cam, cà rốt, khoai lang…
• Tuy nhiên, ba mẹ nên giảm tối đa các dòng thực phẩm chứa đường tinh luyện như bánh kẹo, nước ngọt hoặc đồ chiên rán, thức ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp. Đó là vì những thực phẩm này có thể ảnh hưởng đến hành vi, tâm trạng và khả năng tiếp thu ngôn ngữ của trẻ.

>>>Xem thêm: Top 5 loại sữa dành cho trẻ biếng ăn giúp bé tăng cân phát triển toàn diện 

(Thực đơn dinh dưỡng cho trẻ)

Tình trạng trẻ chậm nói không chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp mà còn tác động đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc nhận biết dấu hiệu sớm, áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp và duy trì chế độ sinh hoạt – dinh dưỡng khoa học là những yếu tố quan trọng giúp trẻ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ một cách tự nhiên. Nếu ba mẹ còn băn khoăn hoặc chưa biết bắt đầu từ đâu, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ từ chuyên gia để con có một hành trình phát triển khỏe mạnh và trọn vẹn hơn.

Nounou (2025)

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào, hãy truy cập website nounou.vn hoặc fanpage NouNou - Chăm sóc trẻ tại nhà hoặc liên hệ ngay đến số hotline 0236 777 9591 để đặt lịch và được tư vấn các gói dịch vụ phù hợp nhé!